PRZYSZŁOŚĆ WIDZIANA W RZECZACH, KTÓRE MINĘŁY
SŁOWNICZEK TERMINÓW GRAFICZNYCH
Grafika jest jednym z podstawowych działów sztuk plastycznych, obejmujący techniki warsztatowe pozwalające na powielanie rysunku na papierze lub tkaninie z uprzednio przygotowanej formy druku. Rozróżniamy trzy podstawowe grupy technik graficznych:
techniki druku wklęsłego (np. sucha igła, akwaforta, akwatinta, miedzioryt, staloryt, mezzotinta)
techniki druku wypukłego (linoryt, drzeworyt, gipsoryt)
techniki druku płaskiego (litografia, algrafia, cynkografia)
Akwaforta
Akwatinta
Drzeworyt
Akwaforta
Technika trawiona. Płytę miedzianą lub cynkową pokrywa się nierozpuszczalnym w kwasie werniksem a następnie wykonuje rysunek rylcem (stalową igłą) odsłaniając powierzchnię płyty. Po zanurzeniu płyty w kwasie następuje wytrawienie obszarów zarysowanych. Po zmyciu werniksu w płytę wciera się farbę drukarską, która osiada jedynie w wytrawionych miejscach. Odbitkę drukuje się na papierze za pomocą prasy graficznej.
Akwatinta
Płytę miedzianą lub cynkową pokrywa się sproszkowaną kalafonią lub pyłem asfaltowym, które podgrzane topią się i przylegają do niej. Rysunek nanosi się zasłaniając wybrane fragmenty płyty werniksem, a odsłonięte fragmenty poddaje się działaniu kwasu azotowego. Akwatinta różni się od akwaforty tym, że trawione są nie linie lub kreski a całe płaszczyzny. Powielając tę czynność na coraz mniejszych obszarach uzyskuje się zróżnicowaną głębokość wytrawionych fragmentów, co daje możliwość uzyskiwania półtonów.
Algrafia
Algrafia jest jedną z najstarszych znanych technik druku płaskiego, opracowaną pod koniec XIX wieku. Podstawowym tworzywem wykorzystywanym w tej technice jest płyta aluminiowa – po jej uprzednim oszlifowaniu, ziarnowaniu i pokryciu światłoczułym materiałem, nanosi się rysunek. Powstałe w ten sposób obrazy odznaczają się dużym stopniem gradacji koloru oaz dają efekt podobny do rysunku ołówkiem. Dawniej algrafia była techniką przemysłową wykorzystywaną w procesie drukowania wymagającego szczególnej precyzji, np. map.
Ceratoryt
Ceratoryt jest wynalazkiem polskiego artysty F. Jabłczyńskiego. Cienkie kreski wycina się nożykiem lub rylcem w ceracie, grubosze zaś wyskrobuje się iglicami i skrobakami głęboko aż do tkaniny. Podczas drukowania cerata jak również i tkanina łatwo oddają farbę z zagłębień na papier. Grafika odbita w tej technice sposób przypomina rysunek trawiony na metalu.
Drzeworyt
Jedna z najstarszych technik graficznych. Płytą drzeworytniczą (klockiem) jest wyszlifowana gładko deska z twardego drzewna: jabłoni, gruszy, orzecha lub lipy. Na pomalowaną białą temperą deskę nanosi się rysunek, a następnie wycina się linie i płaszczyzny, które mają pozostać białe. Partie szare pozostają nie naruszone a tony pośrednie buduje się zagęszczając białe i czarne linie. Do wykonania rysunku służą dłutka, rylce i nożyki. Na tak opracowaną płytę nanosi się farbę graficzną w taki sposób aby pokryła ona jedynie miejsca wypukłe. Następnie na pokrytą farbą matrycę kładzie się arkusz cienkiego papieru lub bibuły japońskiej. Druk można wykonywać w prasie drzeworytniczej albo przez pocieranie kostką introligatorską.
Heliograwiura
Kolografia
Linoryt
Frottage
Technika polegająca na odciskaniu faktury dowolnych przedmiotów (np. drewna, tkaniny, liści, kamieni) na powierzchni papieru przez przyłożenie papieru do danej rzeczy i mocne pocieranie go ołówkiem (lub innym podobnym narzędziem).
Gipsoryt
Rysunek opracowuje się na płycie gipsowej wycinając go specjalnymi dłutami. Można też użyć płyty z parafiny w której wycina się rysunek, a następnie wylewa na nią ciekły gips, który po zastygnięciu staje się właściwą płytą drukową. Drukuje się kostką, bez użycia prasy. Odbitka przypomina drzeworyt.
Heliograwiura
Rodzaj techniki graficznej zaliczanej do druku wklęsłego, gdzie obraz półtonowy jest przenoszony na płytę miedzianą. Sam proces technologiczny jest bardzo zbliżony do akwatinty. Pozytyw rysunku lub fotografii kopiowany jest na papierze pigmentowym, pokrytym światłoczułą żelatyną, przy pomocy silnego źródła światła. Kolejnym krokiem jest przyciśnięcie papieru się do płyty, przygotowanej tak samo jak w przypadku techniki akwatinty. Uzyskujemy w ten sposób cienką warstwę żelatyny. Następnie płyta – po usunięciu papieru – jest trawiona i czyszczona a odbitka wykonywana jest za pomocą prasy graficznej. Dawniej technika heliograwiury była powszechnie używana do reprodukowania ilustracji do wszelkiego rodzaju albumów.
Kolografia
Technika graficzna polegająca na wykonywaniu odbitek z wcześniej przygotowanej matrycy wykonanej w technice kolażu. Do sklejki, metalowej płyty, lub tektury, przykleja się różnego rodzaju materiały strukturalne. Następnie tak wykonany kolaż impregnuje się lakierem, bądź klejem, tak aby przy wykonywaniu odbitki pod naciskiem prasy, farba nie mogła wsiąknąć w podłoże. Technika ta charakteryzuje się różnicą wysokości elementów matrycy, przez co powstała odbitka staje się oryginalnym, autorskim egzemplarzem.
Linoryt
Technika – w sposobie wykonania – podobna do drzeworytu, różniąca się od niego tym, że rysunek zamiast w drewnie wykonuje się w linoleum, które pozwala na łatwą obróbkę i cięcie we wszystkich kierunkach. Do wykonania matrycy służą dłuta, noże i inne narzędzia tnące. Odbitki wykonuje się za pomocą prasy bądź kostek introligatorskich.
Litografia
Mezzotinta
Miedzioryt
Litografia
Litografię wykonuje się na kamiennej płycie (wapień – tzw. łupek bawarski) gładko wyszlifowanej, charakteryzującej się tym, że łatwo wchłania tłuszcz. Rysunek powstaje z wykorzystaniem tłustej kredki lub tuszu litograficznego. Następnie kamień powleka się roztworem kwasu azotowego i gumy arabskiej, zabezpieczając w ten sposób nie zarysowane miejsca kamienia przed przyjęciem tłustej farby drukarskiej, która przylga jedynie do miejsc uprzednio zarysowanych. Do wykonania odbitek używa się specjalnej prasy litograficznej.
Mezzotinta
Rysunek wykonuje się gładzikiem na chropowatej powierzchni płyty miedzianej, uprzednio równomiernie „posiekanej” specjalnymi narzędziami – chwiejakiem lub ruletką. Przez wygładzenie określonych partii płyty gładzikiem uzyskuje się partie świateł – im bardziej wypolerowane zostaną odpowiednie fragmenty, tym dadzą jaśniejszy ton na odbitce, gdyż przyjmą mniej farby drukarskiej. Odbitki posiadają subtelne przejścia od czerni do bieli i niezwykle miękkie półtony. Dzięki temu mezzotinta była cenioną techniką graficzną, którą wykorzystywano szczególnie do reprodukowania dzieł malarskich.
Miedzioryt
Na wypolerowanej miedzianej płycie wykonuje się rysunek za pomocą ostrych rylców. Rylec prowadzi się na ogół w linii prostej i z tego powodu – w celu wykonania np. łuku lub okręgu – płytę należy powoli obracać. Miedzioryt drukuje się identycznym sposobem jak akwafortę. Technika ta charakteryzuje się siatką gęstych i dość „sztywnych” kresek i linii. Pozwala też na uzyskanie z jednej płyty wielu odbitek.
Monotypia
Technika polegająca na rysowaniu, malowaniu na płycie (np. szklanej) farbą drukarską i ręcznym wykonaniu – poprzez docisk – odbitki na zwilżonym papierze. Charakterystyczną cechą monotypii jest możliwość uzyskania tylko jednej odbitki, ponieważ praktycznie cała farba przenosi się z płyty na papier.
Serigrafia (sitodruk, druk sitowy)
Technika ta została wynaleziona w Japonii i pierwotnie służyła ozdabianiu tkanin. Matryca wykorzystywana do druku to zazwyczaj rama z naciągniętą specjalną tkaniną (sito). Szablon tworzy utwardzona warstwa światłoczuła, nieprzepuszczająca farby, stanowiąca negatywowy obraz drukowanego wzoru. Elementem drukującym są niezakryte oczka siatki, przepuszczające farbę. Przygotowane do druku sito umieszcza się nad podłożem, którym może być papier, folia z tworzywa, tkanina, blacha, itp. Następnie na sito wylewa się farbę i przeciska się ją na podłoże przeciągając po tkaninie gumowym raklem (przecierakiem). Drukować można ręcznie lub maszynowo.
Serigrafia
Sucha igła
Miękki werniks
Staloryt
Technika praktycznie podobna do miedziorytu, różniąca się zastosowaniem płyty stalowej zamiast miedzianej. Płytę należy wypalić przed wykonaniem rysunku – aby ją zmiękczyć, a po wykonaniu grafiki zahartować. Staloryt charakteryzuje się ostrym cięciem – linią, linią kratkowaną lub punktem, ponieważ twardość stalowej płyty znacznie ogranicza możliwości swobodnej pracy. Technika ta rzadko była dość rzadko wykorzystywana w grafice artystycznej. Wykonywano w niej natomiast ilustracje książkowe, ponieważ pozwalała uzyskać bardzo wysoki nakład.
Sucha igła
Technika graficzna w której formę drukową tworzy się za pomocą stalowej igły na wypolerowanej miedzianej, cynkowej lub mosiężnej płycie. Igła, zagłębiając się w powierzchnię płyty, pozostawia rowek oraz wystający metalowy wiór, który zatrzymuje farbę. Tak powstały rysunek daje efekt tzw. „dymka” obok głównej kreski. Na odbitce sprawia to wrażenie szkicu ołówkowego. Tak otrzymaną płytę pokrywa się farbą drukową i czyści jak w miedziorycie, a następnie odbija na zwilżonym papierze, stosując niewielki nacisk prasy. Matryca ulega szybkiemu zniszczeniu ze względu na ścieranie i rozgniatanie wiórków zatrzymujących farbę, więc liczba dobrych odbitek jest niewielka. Sucha igła jest techniką często uzupełniającą inne techniki graficzne, np. akwafortę, akwatintę, miękki werniks.
Sztych
Grafika wykonana w metalowej płycie (miedzianej, stalowej, cynkowej) wykonana z wykorzystaniem jednej z wielu technik graficznych, poprzez rycie stalowym rylcem w metalowej płycie, następnie wcieranie farby w powstałe zagłębienia, a po starciu farby z gładkiej powierzchni, odbicie rysunku na papierze przy pomocy prasy graficznej. W przeszłości określenia sztych używano także w odniesieniu do ilustracji książkowych i rycin.
Werniks miękki
Formę drukową wykonuje się z metalowej płytki (np. cynkowej, miedzianej), która jest polerowana, a następnie dokładnie odtłuszczana. Następnie pokrywa się ją tzw. miękkim werniksem będącym odmianą werniksu akwafortowego. Rysunek wykonuje się kredką lub ołówkiem. Odrywając następnie papier od płyty usuwa się go razem z werniksem przylepionym do papieru w miejscach, gdzie wykonano rysunek. Płytę trawi się kwasem i drukuje tak, jak w przypadku np. akwaforty.
Źródła ilustracji (dostęp 31.10.2023)
Akwaforta – https://www.laminerva.pl/2018/10/czy-grafika-artystyczna-jeszcze-zyje.html
Akwatinta – https://www.laminerva.pl/2018/10/czy-grafika-artystyczna-jeszcze-zyje.html
Algrafia – https://lenapucarevic.bigcartel.com/product/street-lithography-print
Drzeworyt – https://www.laminerva.pl/2018/10/czy-grafika-artystyczna-jeszcze-zyje.html
Heliograwiura – https://www.ebay.pl/itm/Gustav-Schauer-Heliogravure-Napoleon-um-1920/181397383183?hash=item2a3c20680f:g:0bEAAOxy9X5TYhHz
Kolografia – https://brittgow.com/2023/07/22/collagraphy-workshops-at-port-fairy/
Linoryt – https://www.laminerva.pl/2018/10/czy-grafika-artystyczna-jeszcze-zyje.html
Litografia – https://www.laminerva.pl/2018/10/czy-grafika-artystyczna-jeszcze-zyje.html
Mezzotinta – https://www.laminerva.pl/2018/10/czy-grafika-artystyczna-jeszcze-zyje.html
Miedzioryt – https://www.laminerva.pl/2018/10/czy-grafika-artystyczna-jeszcze-zyje.html
Serigrafia – https://www.nytimes.com/2022/05/10/arts/design/warhol-marilyn-christies.html
Sucha igła – https://www.laminerva.pl/2018/10/czy-grafika-artystyczna-jeszcze-zyje.html
Werniks miękki – https://www.laminerva.pl/2018/10/czy-grafika-artystyczna-jeszcze-zyje.html
